Een oproep tot gemeenschapsvorming
Auteur: René Röell, mei 2023
Sinds eind 2021 is Permacultuur Centrum Nederland een stichting. Dit is op zich een onbetekenend feit, maar de gedachte erachter is wel zinvol; daarom besteed ik er hier aandacht aan. En wellicht vind je het interessant om te participeren.
Vanouds is permacultuur een activistische beweging gericht op positieve actie. Niet zozeer het beïnvloeden van beleid staat voorop, maar het bijdragen aan oplossingen. En dat doe je door iets neer te zetten; met de handen uit je mouwen, het zweet op je voorhoofd en niet zelden het zwart onder je nagels. Zo werk ik zelf momenteel in een buurtproject om biodiversiteit en eetbaarheid in het openbaar groen te bevorderen. Dan kom je van alles tegen – van micro-managende ambtenaren tot verregende werkochtenden – waardoor je aan de zinvolheid van de toch al niet wereldschokkende onderneming gaat twijfelen. Je gaat door, want je doet het samen en je wilt de rest niet in de steek laten, en na verloop van tijd blijkt toch een positieve energie te ontstaan. Werken aan oplossingen is echt iets anders dan praten over oplossingen. Het doet iets met je en het doet iets met je omgeving. Ik beschouw het als een sterk punt van permacultuur.
Behalve als doeners zien permaculturisten zichzelf graag als pioniers die de marges van de samenleving opzoeken. De overtuiging is dat er alleen buiten het systeem iets valt te bereiken en dat alles wat neigt naar institutionalisering, organisatie en een economische basis, beter kan worden gemeden. Ver doorgevoerd leidt deze strategie tot het zich terugtrekken op een boerderij in het binnenland van Portugal of in een ecodorp ver weg in Roemenië. Voor deze hutje-op-de-hei strategie valt veel te zeggen omdat je ’schoon’ kunt leven en we vrijplaatsen nodig hebben om te experimenteren. Maar de strategie heeft ook zo zijn beperkingen en niet de minste daarvan is irrelevantie. Wie niet meer deelneemt, wordt uiteindelijk ook niet opgemerkt.
Het is een lastig spanningsveld waarin permaculturisten en vele andere activisten moeten leven: aan de ene kant het sterke verlangen naar verandering en aan de andere kant de dagelijkse realiteit waarin we moeten functioneren. Ik heb dan ook geen uitgesproken oordeel over welke strategie beter is: je helemaal terugtrekken of het alternatief, de strategie van de burgemeester-in-oorlogstijd. Die bestaat eruit om binnen de gegeven kaders er het beste van te maken. Besteed je energie aan het veranderen van de structuren om je heen: op je werk, in de politiek of waar dan ook, maar in elk geval als deel van de samenleving. Het nadeel van deze strategie is uiteraard dat je, zonder het zelf door te hebben, te veel assimileert met de structuren die je verwerpt en deze daardoor onbewust in stand houdt.
Persoonlijk kan ik me inleven in beide strategieën maar voor permacultuur als beweging denk ik dat een beetje meer participatie in het grote gebeuren geen kwaad kan. Dat heeft alles te maken met de fase van ontwikkeling; permacultuur is het pioniersstadium voorbij en we leven in een andere tijd.
Sinds het ontstaan van permacultuur bijna vijftig jaar geleden, is de wereld behoorlijk veranderd. De problemen van toen zijn er nog, maar hun urgentie is een veelvoud van toen. We zitten in, wat genoemd wordt, de grote acceleratie; wat in de jaren zeventig van de vorige eeuw door pioniers van permacultuur in de verte als bedreiging werd waargenomen, manifesteert zich nu ten volle in de realiteit. De wal is het schip aan het keren en dat merken we aan de onrust in de samenleving, aan de heftigheid waarmee gereageerd wordt, aan de onzekerheid en aan het gevoel van ontworteling. Ondanks gestage welvaartsgroei is het perspectief verloren gegaan. Mensen zoeken naar nieuwe richtpunten maar die hebben zich nog niet zomaar aangediend. En dit heeft gevolgen voor permacultuur want permacultuur is één van die nieuwe richtpunten.
Permacultuur staat voor een coherente systeemvisie die zich oriënteert op de natuur als life-support system. Deze visie tekent zich ook in andere kringen van de samenleving af maar is in het geheel nog weinig gearticuleerd. De uitdaging voor permacultuur is om dit veel explicieter te maken. We staan voor de keuze van een door geld en technologie gedreven wereld of een wereld van invoegen in de natuur en hanteren van de menselijke maat. En de uitdaging voor permacultuur is dus ook om de toepassing van deze visie niet te beperken tot het schaalniveau van particuliere tuinen en kleine agro-initiatieven, maar te kijken naar toepassingen op hoger schaalniveau en op andere terreinen dan landbouw.
Na het pioniersstadium komen in ecologische successie stadia die meer op specialisatie en samenwerking gericht zijn. Dat leidt na verloop van tijd tot een functionerend geheel van soorten met ontelbare relaties tussen de verschillende planten, dieren, bacteriën en schimmels van het systeem. Een groep mensen vormt in de strikte zin geen ecosysteem, maar de analogie gaat in dit geval vrij goed op. Om iets voor permacultuur te kunnen betekenen, doen permaculturisten er goed aan zich te specialiseren, relaties met elkaar te ontwikkelen en te kijken naar het geheel. Samenwerken dus om het nieuwe perspectief te bieden in deze tijd. En vandaar de nieuwe stichting. Tien permaculturisten die samenwerken kunnen mijns inziens meer bereiken dat tien individueel werkende permaculturisten.
Wat we precies gaan doen met de stichting ligt nog niet allemaal vast. Voorlopig is het gewoon wat dit soort stichtingen horen te doen: het bijhouden van een website, informatie geven, een agenda bijhouden, bijeenkomsten organiseren en wellicht een docententraining tot stand brengen. Wat er verder ondernomen wordt, is aan hen die zich geroepen voelen om te participeren. Wellicht kunnen in de toekomst projecten vanuit de stichting worden gefinancierd, bijvoorbeeld om nieuwe doelgroepen te bereiken of om nieuwe thema’s rondom permacultuur uit te werken.
Aan hoe we met de stichting gaan werken wil ik in een volgend stuk aandacht geven. Zelforganisatie is een belangrijk principe van permacultuur en dus wordt het in elk geval een platte organisatie met veel ruimte voor initiatief. Maar het is een gegeven dat ook samenwerking op basis van zelforganisatie niet vanzelf tot stand komt.
Al met al is dit verhaal dus een oproep en het is nu ook duidelijk waarom: er zijn best wel wat taken te doen en er zijn ook middelen nodig om een en ander goed uit te voeren. Niks nieuws dus onder de zon, maar het leuke aan participeren is dat je de toekomst helpt vormgeven en wel vanuit sociale invalshoek! Voel je dus vrij om te reageren en om samenwerking te bespreken of om ergens op de website de donatiebutton op te zoeken.
